به گزارش رک نیوز:فانتزی، تخیلی‌ترین گونه داستانی است. در فانتزی، نویسندگان با گذر از جهان واقع و نقض قوانین و چارچوب‌های جاری و دست و پاگیر آن، جهانی ثانوی با قواعد نو خلق می‌کنند. جهانی که مملو از عناصر و حوادث شگفت انگیز، موجودات خارق العاده و فضایی خیالی است. فانتزی نویسان در این آثار به اکتشاف در آن سوی تجربه‌ها می‌اندیشند و در تلاش‌اند با ایجاد حیرت و شگفتی، انسان محاط در عالم علم و خرد را در سرزمین داستان به آرزوهای ناممکن خود برسانند. نخستین فانتزی‌ها در غرب، در قرن نوزدهم، در بریتانیای عصر ویکتوریا خلق شدند.

با گذر زمان و فراهم شدن زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی در دیگر کشورها همچون آمریکا، ایتالیا، فرانسه، سوئد و آلمان نیز فانتزی‌های ارزشمندی به نگارش در آمدند.

نخستین فانتزی‌های ایرانی در اوایل دهه ۱۳۰۰ هجری شمسی نوشته شدند، اما به دلیل فقدان زمینه‌های اجتماعی، تقلیدهایی خام و نارسا از آب در آمدند. اگر چه در ادامه، شاهد ترجمه‌های درخشانی از بهترین آثار فانتزی جهان هستیم، اما توجه به تألیف فانتزی به شکل انبوه، به دلیل فراهم نبودن اسباب لازم، تا پایان دهه ۶۰ میسر نشد. سرانجام در اوایل دهه ۷۰، پس از پایان جنگ ایران و عراق، با بازگشتن آرامش به فضا، تألیف فانتزی، ابتدا به شکلی کمرنگ و در ادامه تا امروز به شکل مستمر دنبال شده است.

مقدمه:

نیاز عمیق انسان، چه در اعصار گذشته و چه در دنیای نو، به خیال پردازی و بیان آرزوهای دست نیافتنی انکارناپذیر است. انسان، همیشه با استفاده از نیروی خیال به خلق موقعیت‌های غیر حقیقی و دلخواهی پرداخته است که در آنها از محدودیت و اضطراب دنیای واقعی نشانی نباشد. انسان عصر کهن برای آرامش، به اسطوره‌ها، حماسه‌ها، افسانه‌ها و قصه‌ها پناه می‌برد و انسان عصر مدرن، آرزوهای دور و دراز خود را در قالب فانتزی عیان می‌کند.

از عمر نوشته‌های فانتزی – که تخیلی‌ترین گونه ادبی است – مدت زیادی نمی‌گذرد. این گونه ادبی حدود دو قرن پیش، هنگامی که پایه‌های دنیای نو نهاده گردید، در غرب متولد شد. نیاز روانی انسان مدرن، محصور در عصر خرد و علم، به دنیایی بی دغدغه و آرام، او را واداشت که این بار، تخیل شگفت خود را در کالبدی نو – یعنی فانتزی – زنده کند.

فانتزی در شکل کهن و کلاسیک آن

فانتزی در شکل کهن و کلاسیک آن، در فرهنگ ایران، سابقه‌ای طولانی دارد. با کاوش در ادبیات منظوم و منثور این سرزمین به سر چشمه‌ای غنی از فانتزی در ضمن آثار حماسی، اسطوره‌ای، افسانه‌ها و قصه‌ها بر می‌خوریم. اما خلق فانتزی در معنای مدرن و نو آن مدت کوتاهی است که مورد توجه نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان قرار گرفته است. امروزه نویسندگان برجسته ادبیات کودک و نوجوان ایران می‌کوشند با مطالعه و گزینش دقیق آثار کهن ادبیات فارسی به پرورش و خلق دوباره این آثار در قالب فانتزی بپردازند.

چیستی

واژه فانتزی که در فرهنگ آکسفورد به دو شکل Fantasy و Phantasy ضبط شده، از واژه لاتین Phantasia و از ریشه یونانی گرفته شده است. معنی و مفهوم اصلی Fantasy، هوس و نوآوری خیالی (ابداع خیالی) و Phantasy، به معنای تخیل و اندیشه خیالی است.به دست دادن تعریفی روشن از این گونه متنوع در قالب عبارت‌های موجز، به دلیل ترکیب شدن آن از معانی مختلف و خصلت‌های متناقض و متضاد، دشوار است.

شیلا اگف (منتقد)

شیلا اگف (منتقد)، این گونه را با توجه به خصلت‌های دوگانه متضاد موجود در آن، چنین توصیف می‌کند: «فانتزی، ادبیات تناقض است؛ کشف واقعیت است از درون آنچه غیر واقعی است؛ کشف پذیرفتنی است از دل آنچه غیر قابل پذیرفتن است؛ کشف باور کردنی است، از دل آنچه باورنکردنی است.» (لین، ص ۹؛ به نقل از نادلمن،۸۰.Eggof, p)

اگان

اگان، تعاریف اصلی فانتزی را متأثر از تئوری‌های روانکاوانه فروید و یونگ می‌داند. از نظر فروید «فانتزی، فرایندی است که تصاویر منحصر به فرد خودش را طبق قواعد جانشین سازی، جابه جایی و غیره تولید می‌کند.» (نک: اگان، ص ۱۰)

یونگ

یونگ با اتکا به نقش انکارناپذیر ناخودآگاه در آفرینش فانتزی می‌گوید: «فانتزی نتیجه فوران ناخود آگاه است که منجر به آزادسازی کهن الگوها می‌شود؛ الگوهایی که موضوع شکل گیری خلاقیت و خیال بافی ها قرار می‌گیرد.» (۳۱۸. Nodelman; Mavis, p) اگر چه جنس تخیل فانتزی‌ها T خودآگاهانه و روزانه است، ناخودآگاه که به عقیده یونگ در فرایند آفرینش هنری به جنبش در می‌آید، نویسنده را در خلق تصاویر ناب خیالی یاری می‌دهد.

تخیلی‌ترین گونه داستانی است

در فانتزی – که تخیلی‌ترین گونه داستانی است – نویسنده با جهش خلاقانه خود از جهان واقعی، در پی آفرینش جهانی دیگر با شخصیت‌ها، رویدادها و فضاهای خارج از قلمرو امکان است. «فانتزی، وسیله‌ای است که به خواننده فرصت گم شدن در دنیای دیگر و کشف بینشی عمیق را می‌دهد. فانتزی از بستر زمان خارج می‌شود و خواننده را در دنیای جدید با خصوصیات جغرافیایی و فیزیکی ویژه‌ای وارد می‌کند.» (۶. Timmerman, p)، اما پرداختن به امر ناممکن در فانتزی، نباید سبب غیر منطقی شدن اثر شود.

اگر چه در فانتزی، جهانی ثانوی با عناصری که امر ناممکن در آن به امری معمولی بدل می‌شود، آفریده می‌شود، این موضوع، جواز آن را صادر نمی‌کند که در این جهان هر کس هر چه دلش خواست انجام دهد. لوید الکساندر می‌گوید: «جهان فانتزی باید در مفهوم وزیرساخت‌های ژرفش از جهان واقعی، عقلانی‌تر باشد.»(۱۵۹. Hillman, p)

نگرش به واقعیت در فانتزی

نگرش به واقعیت در فانتزی، با دیگر آثار ادبی متفاوت است.فانتاستیک نه به طور کامل جذب واقعیت می‌شود و نه از آن روی بر می‌گرداند، بلکه در آن، تلفیقی مناسب از دو دنیای تخیلی و واقعی ایجاد می‌شود. در این آثار، یا دو دنیا به موازات هم حرکت می‌کنند یا به هم می‌آمیزند.

فانتزی نویس نخست باید خود جهان ثانوی ساخته و پرداخته ذهنش را کاملاً باور داشته باشد سپس به گفته کولریج خواننده را به«تعلیق ارادی ناباوری» و پذیرش امکان وجود دنیای تخیلی وادارد.

خالق فانتزی اگر با مهارت به خلق جهانی ثانوی بپردازد و در خواننده این باور را ایجاد کند که هر آنچه در آن دنیا می‌گذرد، حقیقت دارد و مطابق با قواعد و قوانین آن جهان است، نویسندهای موفق خواهد بود. اما به قول تالکین وقتی ناباوری فرا رسد، طلسم [این جهان] شکسته می‌شود.

او که فانتزی را حق انسان و عالی‌ترین و ناب‌ترین شکل هنر می‌داند، آن را چنین تعریف می‌کند: «تلاشی که صرف محدود کردن تخیل بر نیرویی می‌شود که به آفریده‌های آرمانی، انسجام ارگانیک پدیده‌های واقعی را می‌دهد.»

یکی از اصول اساسی

یکی از اصول اساسی فانتزی، درهم شکستن قوانین و چارچوب‌های جاری زندگی و در مقابل، ایجاد قوانین و الگوهای نو است.در این دسته از آثار، جهان روزمره – که عناصر آن رنگ کهنگی گرفته‌اند – با تحول و دگردیسی روبه رو می‌شود. در فانتزی به وسیله زبان، موجودات، فضا، رویدادهای عادی، ملاک‌ها و معیارهای اخلاقی و تابوها بازی غریبی آغاز می‌شود و همه این عناصر باهدف ایجاد شگفتی و حیرت به شکلی متفاوت بازآفرینی می‌شوند.

گروهی از صاحب نظران

گروهی از صاحب نظران، عنصر حیرت و ایجاد شگفتی را مورد توجه قرار داده‌اند. از نظر آنها وجه تمایز دنیای فانتزی با واقعی در شگفت انگیز بودن آن است. آته بری می‌گوید: «مهم‌ترین چیزی که در همه آثار فانتزی مشترک است، ایجاد حس شگفتی و حیرت در مخاطب است. این حیرت آفرینی با عادی جلوه دادن غیرممکن‌ها و شگفت انگیز کردن چیزهای معمولی و عادی حاصل می‌شود.»

کوتاه سخن

کوتاه سخن اینکه فانتزی اثری است که در آن با گذر از جهان واقع و نقض قوانین دست و پاگیر آن، جهانی دیگر با قواعد نو خلق می‌شود. جهان تازه‌ای که سرشار از عناصر و حوادث شگفت انگیز و موجوداتی خارق العاده و فضایی خیالی است. نویسندگان در این آثار به اکتشاف در آن سوی تجربه‌ها می‌اندیشند و در تلاش‌اند عطش انسان محاط در عالم خرد و علم را با برآوردن آرزوهای ناممکن و خیالات دور و دراز در سرزمین داستانی رفع کنند.

از فروشگاه اینترنتی کتاب ستاره جاوید دیدن کنید